ریزومانیا
Rhizomania
Rhizomania یا بیماری ریشه ریشی یا دیوانگی ریشه root madness اولین بار در 1950 از ایتالیا و سپس سایر نقاط جهان گزارش شده است و این بیماری هم اکنون در بسیاری از کشورهای اروپائی، آمریکا، ژاپن، چین، ترکیه، قرقیزستان، قزاقستان، وجود دارد. در ایران نیز اولین بار در سال 1375 توسط ایزدپناه و همکاران در فارس و در سال 1376 نیز از سمیرم اصفهان توسط احمدی و جلالی گزارش شده است. بیماری ریزومانیا یکی از عوامل مهم ایجاد خسارت در مزارع چغندر می باشد و میزان خسارت آن اغلب از 30% تجاوز کرده و گاهی به 100% می رسد . در استان فارس و اصفهان نیز خسارت قابل توجهی ذکر شده است .
علائم بیماری
در شرایط مزرعه ، چغندر قندهای مبتلا به ریشه ریشی مجموعه ای از علائم را نشان می دهند. علائم در بالای سطح خاک اغلب عبارت از رنگ پریدگی بوته و پژمردگی برگهای خارجی و گاه تمام بوته می باشد. در بعضی موارد مقدار بیشتری برگ در مرکز بوته تشکیل می شود. به ندرت زردی رگبرگ در برگهای مرکزی بوته چغندر قند مشاهده می شود.
علائم روی ریشه عبارت است از افزایش ریشه های ظریف ( حالت ریشه ریشی ) نکروزه شدن بعضی ریشه ها و باریک شدن ناگهانی ریشه اصلی در مقطع ریشه های مبتلا اغلب دوایر متحدالمرکز قهوه ای شبیه آنچه در بیماری پیچدگی بوته چغندرcurly top وجود دارد، دیده می شود. ریشه های مبتلا ممکن است مورد حمله عوامل قارچی یا باکتریائی قرار گرفته و دچار پوسیدگی کامل گردند. شدت بیماری ممکن است منجر به تنک شدن مزرعه گردد.
عامل بیماری
عمل بیماری ریشه ریشی ، ویروسی است به نام زردی نکروتیک رگبرگ چغندر
bnyvv ، Beet necrotic yellow vein virrus
که ابتدا در ژاپن توصیف وسپس به همراهی آن با ریزومانیا در سایر کشور ها مشاهده گردیده است. ویروس مزبور به صورت میله های خم ناپذیر به قطر حدود 20 نانو متر و به چند طول مختلف و به طور متوسط 270 نانومتر بوده، در طبیعت توسط polymyxa betae keskin قارچ انتقال می یابد. ضمنا در داخل ریشه های موئین زئوسپورانژیومها و اسپورهای مقاوم قارچ ناقل دیده می شود .
چرخه بیماری
ویروس عامل این بیماری در خاک از غده های آلوده توسط قارچ Polymyxa betae انتقال می یابد. کشت پیاپی چغندر قند در مزارع و بالا بودن میزان رطوبت خاک به علت بارندگی یا آبیاری ممکن است موجب بالا رفتن میزان آلودگی و چشمگیر شدن بیماری شده باشد. در عین حال انتشار قارچ در مزارع اکثرا از طریق شخم و آبیاری و با انتقال خاک به طرق دیگر امکان پذیر است
مبارزه
مبارزه با این بیماری بسیار مشکل است و مخصوصا در موقع حمل محصول به کارخانه بایستی از انتقال خاک آلوده داخل کامیون به مناطق دیگر جلوگیری به عمل آورد.
از عوامل موثر دیگر می توان به کنترل آبیاری ، تناوب در کشت ، استفاده از بذور مقاوم مثل رقم پکورا Pecora مقاوم به بیماری رایزومانیا و نیمه مقاوم به بیماری رایزکتانیا( (مونوژرم) و بذر مولتی ژرم Multigerm مقاوم به بیماری رایزومانیا و نیمه مقاوم به بیماری رایزکتانیا به رقم ارس (Aras 101 101 MG Hybride اشاره کرد .
فیتو پاتولوژی و بیماریهای گیاهی ایران
دکتر ابراهیم بهداد
