ورتیسیلوم یا پژمردگی پنبه
بیماری پژمردگی پنبه در ایران در ابتدا در سال 1332 توسط شریف و استیرات در شمال آذربایجان در مزرعه ای واقع در کنار جاده تبریز و ما کو دیده شده است . سپس در سال 1339 به وسیله مجتهدی و ویلسون در مزارع کردکوی گرگان و بعد در سال 1340 شیوع این بیماری در تمام مناطق پنبه کاری گرگان و دشت مازندران توسط رحمانی و نیمان به اثبات رسید. علاوه بر سواحل شمالی بیماری پژمردگی پنبه در سایرنقاط ایران بالاخص در خراسان، استان مرکزی، فارس، اصفهان،آذربایجان و لرستان وجود دارد .
پنبه واریته کوکرس هندردولیت که حدود 90% سطح کشت پنبه را در ایران تشکیل میدهد، مخصوصا به این بیماری حساس می باشد. خسارت بیماری در بعضی نواحی شدید و در کردکوی گرگان و بندر گز حدود دو سوم بوته های مزرعه مبتلا به این بیماری بوده اند. در آمریکا خسارت این بیماری روی محصول تا 50% ، و به طور متوسط 10تا 15 % تخمین زده شده است .
علائم بیماری
بیماری پژمردگی پنبه ممکن است در تمام مراحل رشد به بوته حمله کند . نشانه بیماری تغییر رنگ و زردی حواشی برگهاست که در فواصل رگبرگها نیز چنین تغییر رنگی بوجود خواهد آمد. نشانه های بیماری ابتدا روی برگهای پاینی و پیرتر ظاهر می گردد . برگها و قوزه های مبتلا گاهی ریخته و بوته از محل طوقه رشد مجدد می کند
گیاهچه های چند برگه کوتاه باقی مانده و برگهای آن تیره شده و بین رگبرگها چروکیدگیهای مختصری حاصل می شود.
قسمت های چوبی ریشه و ساقه مخصوصا در قسمت مغزی ممکن است با پیشرفت بیماری به رنگ قهوه ای در آید. با قطع ساقه مشاهده می شود که آوندها به رنگ تیره در آمده ولی این تغییر رنگ با آنچه در مورد بوته میری به وسیله فوزاریوم به وجود می آید فرق دارد. به این ترتیب که در اینجا رنگ تیره روشنتر و پراکنده بوده، در صورتی که در مورد فوزاریوم در محل قطع ساقه یک حلقه کاملا تیره رنگ دیده می شود.
چرخه بیماری
قارچ عامل بیماری خاکزی بوده و به صورت میسلیوم یا اسکلرت در خاک به سر می برد. فعالیت و خسارت آن بیشتر در خاکهای قلیایی و زمینهای سنگین و مرطوب که دارای ازت بیشتر هستند می باشد. انتشار بیماری از طریق جریان آب و خاک آلوده و یا بقایای گیاهی آلوده و یا توسط باد است. قارچ مولد بیماری مستقیما از راه ریشه وارد گیاه شده و از آنجا داخل آوندهای چوبی رفته و به اعضاء دیگر گیاه انتقال میابد.
موادی که قارچ ترشح می نماید سبب پژمردگی و خشکیدگی بوته ها شده و اشغال آوندهای چوبی و انسداد آنها موجب کندی جریان تغذیه گیاه می گردد و بدین جهت بوته ها کوتاه و ضعیف باقی می ماند. از طرفی به علت نارسائی آب به برگها ، گیاه دچار ویلت یا پژمردگی می شود
مبارزه
از آنجایی که مبارزه شیمیایی با این بیماری بسیار مشکل و پرهزینه است و استفاده فراوان و بی رویه از سموم شیمیایی در کشاورزی نیز مساله ای است که باعث پیش آمدن و بروز مشکلات شدید بهداشتی و محیط زیست شده است و استفاده از ارقام متحمل و زودرس نیز ممکن است منجر به کاهش مرغوبیت الیاف شود، بنابراین جستجو و تحقیق در مورد روشهای مبارزه غیرشیمیایی از قبیل مبارزه بیولوژیکی ضروری است
قارچ آنتاگونیست برای مبارزه به کار رفت که می تواند از طریق آنزیم گلوکز اکسیداز موجود در ترشحاتش از گلوکز مصرفی قارچ بیماریزا استفاده کند. این ترکیب دارای خاصیت سمی برای عامل بیماریزای دو بیماری مهم پنبه یعنی پژمردگی ورتیسلیومی و مرگ گیاهچه است همچنین از آنجا که پدیده زودرسی در کاهش آفات و بیماریها و افزایش راندمان تولید از طریق کاهش کود، آب و وسایل حفظ گیاه و انرژی نقش بسزایی دارد، بنابراین نتایج تحقیق حاضر در زمینه افزایش زودرسی از طریق کاربرد اینوکولوم قارچ آنتاگونیست حائز اهمیت است.
بهترین راه پیشگیری کشت واریته های مقاوم است . انواع پنبه مصری پا بلند به این بیماری مقاوم می باشند. برابر مطالعاتی که در ایران صورت گرفته ،رقم ساحل در برابر این بیماری تحمل و مقاومت نسبی دارد و به این جهت در نواحی آلوده مازندران و گرگان کشت این رقم توصیه می گردد. ضمنا عملیات زراعی مانند تناوب، انتخاب زمین مناسب ،کاشت پشته ای و آبیاری سبک از شدت بیماری می کاهد.
